Đừng để Lee & Man bức tử sông Hậu

Đồng bằng sông Cửu Long chiếm trên 70% diện tích nuôi trồng và 60% sản lượng thủy sản xuất khẩu của cả nước. Không phải ngẫu nhiên mà Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) lo ngại, gửi văn bản cầu cứu đến Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Thủ tướng Chính phủ về dự án Nhà máy Giấy Lee & Man sắp đi vào hoạt động ở bên bờ sông Hậu.

Phạm luật và gây ô nhiễm

Dự án Nhà máy Giấy Lee & Man Việt Nam bao gồm 2 hạng mục chính: nhà máy sản xuất bột giấy tẩy trắng công suất 330.000 tấn/năm và nhà máy sản xuất giấy cứng bao bì cao cấp công suất 420.000 tấn/năm, đặt tại cụm công nghiệp Phú Hữu A, huyện Châu Thành, tỉnh Hậu Giang.

Theo thiết kế, tổng lượng nước thải của nhà máy bột giấy là 143.478 m3/ngày đêm, nhà máy giấy bao bì là 79.130 m3/ngày đêm. Nhà máy phải cần NaOH trong quy trình xử lý nước thải, ít ra cũng gần 30 tấn/ngày. Để sản xuất 330.000 tấn bột giấy mỗi năm thì phải trồng rừng làm nguyên liệu với quy mô lên đến hơn 600 ha.

Sông Hậu sẽ bị ô nhiễm nghiêm trọng nếu để nhà máy giấy xả thải ra môi trường Ảnh: CA LINH

Năm 2007, dự án này đã lập bản cam kết bảo vệ môi trường (BVMT) và được UBND huyện Châu Thành cấp giấy xác nhận đăng ký cam kết BVMT cho cả 2 hạng mục (theo quy định của Nghị định 80/2006/NĐ-CP của Chính phủ về việc quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật BVMT 2005).

Các nhà máy sản xuất giấy, hóa chất, thép… luôn bị đưa vào diện báo động vì xả thải độc hại ra môi trường. Công nghiệp giấy được xếp vào loại gây ô nhiễm hơn cả công nghiệp khai khoáng bởi phải khai thác các nguồn xen-lu-lô tự nhiên (rừng), sử dụng nhiều chất tẩy (độc hại) trong quá trình sản xuất và đặc biệt việc tái chế giấy càng thải ra nhiều chất độc hại và nguy hiểm.

Nếu nhà máy có hệ thống nấu sản xuất bột giấy thì ô nhiễm môi trường lớn nhất là dịch đen (black liquor). Dịch này chứa nhiều hóa chất độc hại nên các nhà máy lớn thường phải đầu tư lò hơi đốt dịch đen để thu hồi hóa chất. Việc này cũng cần kiểm soát kỹ vì nhiều trường hợp nồi hơi trục trặc là nhà máy thải dịch đen ra môi trường vì không có chỗ chứa. Dịch đen thải ra nguồn nước thì sẽ gây nguy hại đến sức khỏe con người và môi trường sinh thái.

Trong quá trình sản xuất giấy thì công đoạn tẩy trắng cũng dùng nhiều hóa chất độc hại cần xử lý trước khi thải ra môi trường nước. Ngoài ra, còn phải kiểm soát thêm khí thải của lò hơi. Nhà máy lớn thì lò hơi lớn nên ô nhiễm môi trường tất cũng ghê gớm.

Trớ trêu là ngay từ khi thành lập, dự án Nhà máy Giấy Lee & Man đã không làm báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM) mà chỉ làm bản cam kết BVMT. Năm 2008, tuân thủ Nghị định 21/2008/NĐ-CP về việc bổ sung, sửa đổi một số điều của Nghị định 80/2006/NĐ-CP, dự án Nhà máy Giấy Lee & Man phải làm báo cáo ĐTM.

Hậu quả nhãn tiền

Vấn đề nhà máy giấy gây ô nhiễm đã diễn ra trên thực tế. Cụ thể là Nhà máy Giấy An Hòa ở tỉnh Tuyên Quang của Tập đoàn Geleximco có công suất 130.000- 140.000 tấn/năm, tổng đầu tư 250 triệu USD. Tuy thiết bị sản xuất chủ yếu nhập từ Thụy Điển và Phần Lan nhưng từ khi hoạt động đến nay luôn bị “thổi còi” vì xả trộm nước thải. Nguồn nước thải của nhà máy này không đạt chuẩn mặc dù có hệ thống xử lý. Bộ Tài nguyên và Môi trường đã xử phạt nhiều lần nhưng nhà máy vẫn xả thải ra môi trường. Với mức xả 7.500 m3/ngày, người dân nơi đây chỉ đích danh nhà máy “bức tử” sông Lô.

Nhà máy Giấy Lee & Man ở Hậu Giang sử dụng thiết bị và công nghệ của Trung Quốc nên chắc chắn lạc hậu, kém xa thiết bị của Thụy Điển và Phần Lan.

Với những nhà máy giấy, hóa chất, đáng lo ngại nhất là phát thải dioxin và các chất giống dioxin, trong khi việc quản lý chất này ở nước ta còn rất kém. Báo cáo ĐTM của những nhà máy này cần phải làm rất cẩn thận. Trong Luật BVMT 2014 đã có những quy định mới về trách nhiệm của hội đồng thẩm định và người ký duyệt ĐTM.